Zespół stopy cukrzycowej (stopa cukrzycowa), to poważne powikłanie po cukrzycy, które dotyka nawet do kilkunastu procent osób zmagających się z tym schorzeniem. Nieleczona może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym nawet do amputacji. Z tego względu bardzo ważne jest podjęcie odpowiednich działań, by wyleczyć tę przypadłość. Jak powstaje zespół stopy cukrzycowej i jak rozpoznać pierwsze objawy?
Stopa cukrzycowa – charakterystyka
Stopa cukrzycowa, jako powikłanie po cukrzycy, powstaje w wyniku długotrwałego utrzymywania się wysokiego poziomu cukrów we krwi. Hiperglikemia, bo tak określa się ten stan, przy równoległym braku działań profilaktycznych i nietrzymaniu się zasad terapii cukrzycy, prowadzić może do powstawania patologicznych zmian w obrębie naczyń krwionośnych. W wyniku postępujących zmian dochodzi do uszkodzenia nerwów i wiązadeł. Upośledzeniu ulega też układ krążenia. W zaawansowanej fazie zespołu stopy cukrzycowej, w wyniku postępujących patologicznych zmian, dochodzi do infekcji, pojawiają się owrzodzenia, a destrukcja obejmuje również układ kostno-stawowy.
Przyczyny powstawania stopy cukrzycowej
Najważniejszym czynnikiem, który wpływa na zwiększenie ryzyka powikłań w postaci stopy cukrzycowej, jest nierozpoznanie choroby lub jej nieprawidłowe leczenie. Zespół stopy cukrzycowej powodowany jest głównie przez niedokrwienie i neuropatię. Jak już wspomniano, utrzymująca się hiperglikemia prowadzi do makroangiopatii i mikroangiopatii. Mówiąc potocznie, uszkodzeniu ulegają małe i duże naczynia krwionośne. W kolejnej fazie następuje stwardnienie tętnic, może dojść też do rozwoju miażdżycy. Co za tym idzie, kończyny dolne są niedotlenione i niedokrwione. To sprawia, że rany gorzej się goją i pojawia się ból. Uszkodzenia nerwów z kolei powodują zmniejszenie odczuwania bólu. Jest to szczególnie groźne z tego względu, że osoba dotknięta schorzeniem przez dłuższy czas nie zdaje sobie sprawy z postępującego procesu chorobowego. Może nawet dojść do sytuacji, w której drobne skaleczenie spowoduje infekcję, która to z kolei doprowadzi do powstawania owrzodzeń. Do grupy czynników mogących przyczynić się do zwiększenia ryzyka powstania powikłań u diabetyków należą między innymi nadciśnienie, otyłość, wysoki poziom cholesterolu, a także niewłaściwy dobór obuwia, nieodpowiednia higiena stóp.
Objawy stopy cukrzycowej
Jednymi z pierwszych objawów występujących przy zespole stopy cukrzycowej są bolesne kurcze mięśni oraz kłucie i mrowienie w nogach. Pojawiają się też nasilające się w nocy bóle. Diabetycy, u których doszło do powikłań, mogą też zauważyć zmiany w wyglądzie stopy. Skóra na nich łuszczy się i jest bardzo wysuszona, twardnieje. Co więcej, w jej strukturze pojawiają się pęknięcia i martwica. Rany, a nawet niewielkie skaleczenie czy otarcia mogą prowadzić do infekcji i owrzodzenia. W postaci neuropatycznej u chorego zmniejsza się odczuwanie bólu oraz wrażliwość na dotyk i temperaturę. Dochodzić może też do deformacji kości i stawów. Możliwe jest też wystąpienie deformacji paznokci i pojawienie się zmian grzybiczych.
Jakie są postacie stopy cukrzycowej
Ze względu na czynnik etiologiczny, możemy wyróżnić trzy podstawowe postaci zespołu stopy cukrzycowej. Pierwsza z nich i najczęściej występująca to stopa neuropatyczna spowodowana uszkodzeniem nerwów. Druga z nich to stopa niedokrwienna, której przyczyną są miażdżycowo zmienione tętnice. Jest jeszcze typ mieszany neuropatyczno-niedokrwienny, który łączy w sobie cechy wyżej wymienionych postaci. Omawiając rodzaje stopy cukrzycowej, nie można nie wspomnieć również o tak zwanej stopie Charcota, której podłoża upatruje się w polineuropatii obwodowej.
Neuropatyczna stopa cukrzycowa
Występuje w niemal 65% przypadków i uznawana jest za najpowszechniejszy typ zespołu stopy cukrzycowej. Dochodzi do niej w wyniku uszkodzenia nerwów obwodowych. Prowadzi to do znacznego osłabienia mięśni, które wywołuje zniekształcenie stopy. Oprócz tego zmniejsza się wrażliwość na odczuwanie dotyku, wibracji, temperatury, a nawet bólu. Pierwszymi zmianami w wyglądzie stopy występującymi przy neuropatii jest zaczerwienienie i obrzęk. Ponadto, chory może zauważyć przykurcz i zgięcie w palcach, czyli tak zwane palce młoteczkowate. Obniżenie i finalnie zanik funkcji czuciowych nerwów sprzyja powstawaniu ran, otarć, odgnieceń i odparzeń. Na chorej stopie często pojawiają się modzele, nagniotki, skóra jest wysuszona i twardnieje. Zmniejsza się też potliwość stóp.
Niedokrwienna stopa cukrzycowa
Zmiany wywołane miażdżycą tętnic powodują niedokrwienie, a co za tym idzie niedotlenienie kończyn dolnych. Stopa cukrzycowa niedokrwienna jest zimna i pozbawiona owłosienia, skóra staje się gładka i błyszcząca. Pojawia się bladość, a także dolegliwości bólowe. Można zauważyć zmianę w zabarwieniu skóry na kolor siny, czy bladoniebieski. Pojawiają się też rany na dystalnych częściach stopy. Oprócz tego zwiększa się ryzyko wystąpienia zmian martwiczych.
Stopa Charcota (Staw Charcota)
Staw Charcota prowadzi do destrukcji układu kostno-stawowego. Charakterystycznym objawem tej postaci zespołu stopy cukrzycowej jest zniekształcenie od strony podeszwowej. Innymi objawami mogącymi świadczyć o wystąpieniu tej postaci schorzenia są niewielkie rany i modzele, deformacja w formie tak zwanego „bieguna kołyski” oraz obrzęk i zaczerwienienie.
Na czym polega leczenie stopy cukrzycowej
Zanim rozpocznie się proces leczenia, konieczne jest postawienie właściwej diagnozy i ustalenie postaci zespołu stopy cukrzycowej. Każda z nich wymaga zastosowania odmiennych metod terapii. Jedną z podstawowych różnic w podejściu do leczenia jest to, że przy postaci neuropatycznej pacjent często zmuszony jest leżeć, w przypadku stopy niedokrwiennej z kolei jest zgoła inaczej, chory powinien ruszać się, by sukcesywnie pobudzać krążenie. Gdy uszkodzeniu uległy nerwy, pacjent powinien w pierwszej kolejności odciążyć stopy, stąd też potrzeba unieruchomienia chorego. W zależności od tego, w jakiej fazie są zmiany chorobowe i czym się objawiają, konieczne może być wycinanie ognisk objętych martwicą, leczenie zakażeń i infekcji oraz udrażnianie naczyń krwionośnych. Przy leczeniu choroby wynikającym z niedokrwienia stosuje się leki zmniejszające lepkość krwi. Dzięki temu może ona łatwiej dotrzeć do objętych schorzeniem kończyn. Ważne jest to, by osoba zmagająca się z powikłaniami po cukrzycy była pod opieką specjalistów z dziedziny podologii, ortopedii, rehabilitacji i diabetologii. W niektórych sytuacjach obejmuje się chorego opieką chirurga naczyniowego, w przypadku gdy konieczne jest przeprowadzenie zabiegu rewaskularyzacji.
Działania profilaktyczne, czyli co robić, by ograniczyć ryzyko powstania stopy cukrzycowej?
Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia powikłań, należy kompleksowo zadbać nie tylko o same stopy, ale cały organizm. Dużą rolę w wyeliminowaniu zagrożenia chorobą odgrywa ogólnopojęty zdrowy tryb życia. Należy przede wszystkim dobrze się odżywiać, unikać używek i znaleźć dla siebie jakąś formę aktywności, którą będziemy uprawiać regularnie. Ważnym punktem na liście profilaktycznych działań jest też odpowiedni dobór obuwia. Musi ono zapewniać właściwą cyrkulację powietrza, by stopa mogła oddychać. Powinny też zapewniać podparcie w strategicznych punktach stopy i cechować się wysokim stopniem wygody. Osoby z grupy ryzyka powinny na bieżąco kontrolować stan stóp i konsultować ze specjalistą wszelkie niepokojące zmiany. Ponadto paznokcie powinny być usuwane pilnikiem, a do stóp warto stosować preparaty z mocznikiem. Ważna jest też właściwa higiena. Stopy myjemy w umiarkowanie ciepłej wodzie i zawsze dokładnie osuszamy.
Rola diety przy leczeniu stopy cukrzycowej
Podstawą postępowania przy chorobie cukrzycowej jest zachowanie odpowiedniego reżimu żywieniowego. Właściwa, zbilansowana dieta pozwala uniknąć pogłębiania się stanu chorobowego. Dzięki wdrożeniu odpowiedniego schematu żywienia możemy kontrolować poziom glukozy we krwi. Biorąc pod uwagę fakt, że niektóre ze składników odżywczych mogą pozytywnie wpływać na proces naprawczy tkanek, które uległy uszkodzeniu, wzrasta zapotrzebowanie na ich spożycie. Dieta osób zmagających się z zespołem stopy cukrzycowej może wymagać zwiększenia ilości dostarczanej energii i białka. Co więcej, gojenie ran przyspieszają takie składniki jak arginina, antyoksydanty i cynk. Z tego względu dobrze jest zwiększyć ich podaż w diecie.